Araştırmacı Doğan Yücel, yüksek lisans tezini yazarken tanıdığı modern Sind edebiyatının kurucusu sayılan Mirza Kılıç Bey’in portresini yazdı. Onun edebiyat dışındaki disiplinlerdeki çalışmalarını ve neden bir deha kabul edildiğini anlattı.

2010 yılında Pakistan’daki National University of Modern Languages’da (NUML) yüksek lisansa başlamıştım. Tez konusunun başlığı ‘Pakistan’daki Urduca ve Dört Ana Mahalli Dilin Konuşma Sahaları, Türkçe Kelimeleri ve Cümle Yapılarının Türkçe ile Mukayeseleri’ idi. Hem beş ana mahalli dilin fiil çekimlerini, cümle dizilişlerini kıyaslamıştım hem de kabaca Türkçeden aldıkları kelimeleri derlemiştim. Bu sırada satın aldığım Sindice sözlüklerden biri 1914 yılında yazılmış olan Lugat-i Latifi idi. Müellifinin ismi de Mirza Kılıç Bey’di. 380 sayfalık küçük sayılabilecek bir sözlüktü ama bildiğim kadarıyla Sindicenin ilk lügatlerinden biriydi. Peki bu nadide şahsiyet kimdir?

Mirza Kılıç Bey, günümüzde yaklaşık 25 milyon konuşanı bulunan modern Sindi edebiyatının kurucusudur. 4 Ekim 1853’te İngiliz hakimiyetindeki Hindistan’ın Haydarabad kentinde (bugün Pakistan sınırlarında) Phuleli kanalı kıyısındaki Tando Thoro’da doğmuş ve 3 Temmuz 1929’da vefat etmiştir. Ekim ayı Sindi dili ve edebiyatı açısından eşsiz bir ay kabul edilir. Çünkü ekim, Modern Sind edebiyatının babası olarak bilinen bu büyük yazarın Haydarabad şehrinde doğduğu ve doğum yıldönümünün kutlandığı aydır.

‘Kayser-i-Hind’ madalyası ve ‘Şems-ul Ulema’ unvanı verildi

Mirza Kılıç Bey, adeta on parmağında on marifet bulunan bir insandı. Kendini işine adamış bir devlet memuruydu. Ayrıca tanınmış bir şair, oyun yazarı ve Sindi nesrinde bir ekoldü. Sind’de kabul edildiği üzere kendisi dünyanın en verimli ve üretken yazarlarından biridir. Sind edebiyatının Shakespeare’i olarak da bilinir. Mirza Kılıç Bey, fizik, kimya, biyoloji, zooloji, botanik, Sindi edebiyatı ve antropoloji dahil olmak üzere 43 farklı disiplinde 457’den fazla kitap yazmıştır. Sindice, Farsça, Arapça, İngilizce, Türkçe dahil iyi derecede 25 dil bilen bu büyük insan, eserlerini sekiz farklı dilde kaleme almıştır. Torunu Mirza Aijaz Baig, dedesinin modern Sind edebiyatının kurucusu olduğunu ve hayatı boyunca Sind dilinin davasına hizmet ettiğini söylemiştir. Eserlerinde insanların ıstıraplarını, insanlık dışı sömürüleri ve aynı zamanda ilerleme, refah arzularını ele almıştır. 1906’da övgüye değer çalışmaları sebebiyle ‘Kayser-i-Hind’ madalyası ile ödüllendirilmiştir. 1924’te İngiliz hükümeti ona ‘Şems-ul Ulema’ unvanını vermiştir.

Bu entelektüel deha, hayatını Sindi dili ve edebiyatının gelişimine adamıştır. Farsça ve İngilizce olan başka dillerin nadir kitaplarını Sindiceye çevirmiştir. 457 kitaptan 22’si Farsça olarak nesir ve şiir üzerinedir. Aynı zamanda Sind’de karşılaştırmalı edebiyatı tanıtan ve eleştiri yöntemini başlatan ilk bilim adamıdır. Sind bölgesi; Çeçname, Tarih-i Mâsumi, Tuhfet-ul Kiram gibi kadim seyahat ve tarih kitaplarına göre önemli edebi merkezlerden biriydi. İran, Irak, Türkiye ve diğer ülkelerden bilim adamlarının uğrak yeriydi. Öyle ki, Firdevsi Şehname’sinde Sind’den de bahsetmiştir. İşte bu meşhur seyahatnamelerden Çeçname’yi Sindi diline çevirerek gelecek nesillerin anavatanlarının tarihini okumasını sağlamıştır. Bu yönüyle de büyük bir sosyal reformcu olarak kabul edilir.

Büyük dehanın kıymeti çok geç anlaşıldı

Bütün bunlara rağmen Mirza Kılıç Bey, son döneme kadar Sind eyaletinde bile hak ettiği değeri tam olarak görmemişti. Bu yüzden son yıllarda tanıtım toplantıları, edebi katkısı üzerine araştırmalar, yüksek lisans ve doktora çalışmaları yapılması, genç nesle tanıtılması için kısa hayat belgesellerinin üretilmesi, nadir el yazmalarının yeniden basılması, ailenin yanı sıra farklı kütüphane ve müzelerde bulunan tüm materyalin Mirza Kılıç Bey Kürsüsü tarafından toplanması, el yazmalarının korunması için taranması ve Sindi Edebiyat Kurulu ve Sindoloji Enstitüsü’nün kürsüye yardım etmesi gibi ilmi ve akademik işlerin yapılması kararlaştırılmıştır.

Ayrıca edebiyat fakültelerinin dört yıllık bir lisans programına otobiyografisinin alınması ve kitaplarının da müfredatta yer alması karara bağlanmıştır. ‘Sao Pan ve Karo Pano’ adlı otobiyografisi ve ‘Zeenat’ adlı romanı İngilizceye çevrilmiştir. Günümüzde yazarın kitaplarının çoğu taranmış, internete aktarılmış ve meraklıların istifadesine sunulmuştur. Sind Müzik ve Sahne Sanatları Enstitüsü (SIMPA), şairin iki Sindi şiirini ‘Monkhay kare khuwar wayo, muhinjo dildar wayo’ ve ‘Sohni Sajan tasveer disi’ ile iki Urduca şiirini ‘Tere ishq’ ve ‘Ko ana sada chahta hon’ bestelemiştir. 

Ailenin kökü Gürcistan’a uzanıyor

Torununun çocuğu Mehar Afroze Habib Mirza’ya göre, büyük dedesi çocukluğunda bile oyun oynamak yerine kitap okumayı tercih ederdi. Bu büyük bilgin ve eşsiz kişiliğin anıları, Tando Thoro’daki aile yadigarı evde hâlâ yaşamaktadır. Büyük dedesinin kütüphanesi yine kitaplarla dolup taşmaktadır. Onun yazı masası, madalyası ve cübbesi, dehasının ve akademik çalışmalarının Sind edebiyatı ve halkına hizmetinin yadigarlarıdır.

Bu büyük şahsiyet babası tarafından Gürcistan taraflarından göçmüştür. Mirza ailesinin hayatı ve onların Gürcistan’a uzanan bağları, 2005 yılında, Tüm Pakistan Kadınlar Derneği Başkan Yardımcısı Mehar Afroze Mirza Habib’in kaleme aldığı ‘Bir Gürcistanlı Efsane: Kafkasya’dan İndus’a’ adlı kitapta ele alınmıştır.

Üstadın bazı eserleri şunlardır:

Makalat-ül Hikmet, Khoodyari, Alamat-ul-Kuran, Bagh ae Bayani, Hashrat-ül Arz, Zameen pokhin jo ilm ae Hunr, Keemya-e-Saat, Dilaram, 

Zeenat: http://ebooks.rahnuma.org/1511348521-Zeenat.pdf.html

Lughat-i Latifi: https://archive.org/details/san_0439

Sao Pan Karo Pano: https://archive.org/details/san_0604

Kaynaklar:

• H. A. (2010, Ekim 18). Tribute to Qaleech Baig & Shah Bokhari
• https://www.dawn.com/news/573156 

• Imdad Ali Khushik (2019, July 4). Mirza Qaleech Baig remembered on his 90th death anniversary

• Dawn Newspaper (2009, Ekim 6) Homage paid to Shamsul Ulema Mirza Qaleech Baig
• Dawn Newspaper. https://www.dawn.com/news/945479