Pakistan’ın Hayber Pahtunhva eyaletinin önemli şehirlerinden birisi olan Mardan’ın 30 km kuzey doğusunda Svabi bölgesinde bulunan Asota Şerif köyü bir dünya mirasına ev sahipliği yapıyor. Asota’nın ismi Sanskritçe’de ‘dik’ ve ‘taş’ anlamına gelen Auss ve Watta kelimelerinden geliyor.

Asota’ya ismini veren, Avrupa ve İngiltere’nin farklı yerlerinde de görülen stonehenge veya menhir adı verilen tarih öncesi anıt taş yapıtın bulunduğu bölge, halk arasında Lukoto Baba ya da Lukey Gatey diye anılıyor. Kuzeybatı Pakistan’daki en eski yerleşim yerlerinden biri olan Asota’ya ‘Şerif’ isminin eklenmesi de bölgede İslam’ın yayılmasında önemli katkıları olan Hz. Hamîdullah Babacî’ye gösterilen saygının bir nişanesi.

Pakistan’ın kuzeybatısında Budizm ve Hinduizm’in Orta Asya ve Doğu Asya’ya yayıldığı merkezlerin başında gelen bölgede bulunan, 2.500 ila 3.000 yıl kadar önce yaşamış güneşe tapan bir medeniyetin inşa ettiği düşünülen Asota anıt taş yapıtı, her biri yaklaşık 3 metre yüksekliğinde ve bir çember şeklinde yerleştirilmiş tek parça kireçtaşı levhalardan oluşuyor. Bölge, özellikle milattan sonraki ilk 500 yıl boyunca hem dini hem de ticari anlamda güçlü şehir devletleriyle önem kazanarak ‘Güzel Kokular Diyarı’ olarak anılan Gandhara medeniyetine de beşiklik etmiş.

Bir güneş tapınağının kalıntıları mı?

Günümüzde taşlarından 16’sının ayakta kaldığı Asota anıtı ile ilgili olarak arkeologlar, yerleşim düzenine bakıldığında bölgede milattan önce 5 ila 6. yüzyıllar arası yaşamış Saraviş halkı tarafından inşa edilmiş bir güneş tapınağının kalıntıları olduğunu belirtiyor. Yine arkeolojik araştırmalara göre şu anda taş çember şeklinde sınırları görülen binanın 30 kapısı bulunduğu ve her kapının farklı günlerde kullanıldığı düşünülüyor.

Bölgeye yakın tepelerden kesilerek getirilen dikilitaşların kesim ve dizim şekilleri akıllara bu insanların kim olduğu, böyle bir anıtı neden ve nasıl inşa ettikleri ve her bir taşın hangi önemi taşıdığı gibi sorular getiriyor.

Arkeolojik bulgulara göre Gandhara bölgesinde ilk insan yerleşimi, tarih öncesi çağların Geç Neolitik dönem kabul edilen milattan önce 5.000 ile Erken Tunç Devri’nin milattan önce 3.000 yıllarına dayanıyor. Pakistan’ın üzerinde uzandığı topraklar Mohenjodaro gibi insanlığın en erken medeniyetlerinden çoğuna beşiklik etmiş bir coğrafya. Asota kalıntılarının çevresinde rastlanan arkeolojik bulgular bölge halkının pişmiş çamurdan inşa edilmiş evlerden oluşan bir şehir düzeninde yaşadığını ve hem sosyal hem de dini anlamda oluşmuş kavramları bulunduğunu gösteriyor.

Arkeologlar yeni bulgulara ulaşabilir

Asota taş çemberinin yakınlarında antik bir mezarlık alanın yer aldığı düşünüldüğünde 21 taştan oluşan anıttaki her taşın bir kahramanı veya önemli bir kişiyi yad etmek amaçlı dikilmiş olduğu veya her taşın bir mezarı temsil ettiği de düşünülüyor. Arkeologlar, bu mezarlık bölgesinde yapılacak kazıların sonucunda daha detaylı bulgulara ulaşabileceklerini belirtiyor.

Bölgede yaşayan köylüler Asota ile ilgili bir efsane de anlatıyor: Bir zamanlar Asota’da yapılan ve çevre köylerden bir çok insanın da iştirak ettiği bir düğün törenini basan bir grup yağmacı insanları öldürmeye başlamış. Düğün sahipleri yağmacıların şerrinden korunmak için Allah’a dua etmiş. Allah dualarını kabul etmiş ama her birini taşa çevirmiş. Böylece soyguncular onlara zarar verememiş. Köylüler, taş sütunların içlerinde gelin, damat, çiftin ebeveynleri ve yakınlarının da bulunduğu bir düğün heyetinin taşlaşmış vücutları olduğunu anlatan bu efsaneyi nesiller boyu birbirlerine aktaradurmuş.

Tarihi mirası bekleyen tehlike

Bu dikili taşların sistemli bir şekilde incelenmesi ve araştırılması, insanlığın erken dönemlerde gökyüzünde özellikle Güneş, Ay ve yıldızların değişen konumlarını, zaman ve takvim hesaplamaları yapmak üzere nasıl kullandığına dair bazı ipuçları verecektir. Asota’nın dünya üzerinde İngiltere, İrlanda, Fransa, Senegal ve başka yerlerde görülen dikilitaş ve anıt taş alanlarıyla birlikte benzersiz bir dünya mirası olduğuna şüphe yoktur.

Ne yazık ki, İngiltere’nin Wiltshire bölgesindeki ünlü Stonehenge kadar büyük bir arkeolojik ve turistik cazibe merkezi olabilecekken yıllar boyu gölgede kalan ve yoğun yerleşimle çevrilmiş olan Asota kalıntıları, sahip çıkılmazsa daha çok zarar görerek insanlık tarihinin kıymetli bir tarihi mirasını da beraberinde götürebilir.