Pakistan milli mimarisi ve Türk mimar Vedat Dalokay

Writer/Yazar Doğan Yücel ♦ Haziran 16, 2021

Tags

Mimar Vedat Dalokay ve İslamabad Kral Faysal Camii

Araştırmacı Doğan Yücel, Türk mimar Vedat Dalokay’ın hayatını ve Pakistan’da yaptığı eserleri yazdı. Dalokay’ın Türkiye ve dünya genelinde yaptığı eserlere dikkat çeken Yücel, onun Pakistan mimarisindeki rolünü de anlattı.

Suudi Arabistan Kralı Faysal’ın, 1966’da Pakistan’ın başkenti İslamabad’a ziyaretinde büyük bir cami yapılmasına karar verildi. 1969’da beynelmilel bir proje yarışması düzenlendi. Yarışmada 17 ülkeden 50 proje arasından kazanan tasarım, Vedat Dalokay olarak bilinen meşhur bir Türk mimarın çizimiydi. Böylece Türk mimar Dalokay’ın çizimi, Pakistan Hükümeti’nin ödülüne layık görüldü. Geometrik tasarımı birbirinden güzel üç farklı fikrin birleşimiydi. Sekiz kenarlı bir çöl bedevi çadırı, Kâbe’nin kübik şekli ve dört köşesinde Osmanlı tarzını andıran minareler.

Kral Faysal’ın 120 milyon riyallik (27 milyon dolar) bağışıyla ve inşaatı 1976 yılında başlayan cami 1986’da tamamlandı. Cami, o günkü değerlere göre toplam 45 milyon ABD Doları’nı bulan maliyetle tamamlanmıştır. Pakistan’ın klasik cami mimarisinden farklı olan Faysal Camii, bugün 100 bin kişiyi bulan kapasitesiyle o zamanlar sadece Pakistan’ın en büyük camisi değildi, aynı zamanda 1986’dan 1993’e kadar dünyanın en büyük camisiydi.

Dünyanın en büyük dördüncü camisi oldu

Daha sonra, Fas’ın Kazablanka kentindeki II. Hasan Camii bu rekoru kırdı. Ardından Mekke’deki Mescid-i Haram ve Medine’deki Mescid-i Nebevî’nin (Peygamber Camii) büyük çapta genişletilmesi ile Faysal Camii, büyüklük bakımından dünyada dördüncü sıraya geriledi. Namaza gelen cemaat ve turistler için caminin çevresinde, hediyelik eşyaların satıldığı bir alan da bulunuyor.

30 yıl önce bir trafik kazasında hayatını kaybeden Dalokay, genel olarak Pakistan halkının ve özel olarak İslamabad ve Rawalpindi halkının kalbinde sonsuza kadar yaşayacak. Teşekkürler efendim! Binlerce yıl boyunca ayakta kalacak güzel ve şanlı mirasınız için.

Faysal Camii, İslamabad’a her gidişimizde uğrak yerimiz olurdu. İçi ve etrafı gezilecek kadar büyüklüğe sahiptir. Caminin şehir tarafında mimarının yazıldığı bir tabela vardır. Bu tabelayı ilk okuyan Türkler Vedat Dalokay ismini görence önce biraz şaşırır, sonra bir Türk mimar olduğunu anlar ve ayrı bir mutluluk hisseder.

Vedat Dalokay’ın Faysal Camii haricinde Pakistan’da hazırladığı üç proje daha vardır. Bunlardan Summit Minar ve Cumhurbaşkanlığı Sarayı Camii de inşa edilmiştir. Başbakanlık Binası, Milli Abide gibi başka projeleri ise gerçekleşmemiştir. Pakistan’da Vedat Dalokay dışında başka Türk mimarların da gerçekleşmiş eserleri bulunmaktadır. Ancak bu eserlerin şüphesiz en görkemlisi ve sembolik olanı Margala Dağı’nın eteklerindeki bu camidir.

Bir dönem Ankara’yı yönetti, güzel eserler bıraktı

Pakistan halkının unutmadığı, Türkler için de gurur kaynağı olan Vedat Dalokay’ı gelin biraz daha yakından tanıyalım. 1927’de Elazığ’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini burada tamamladı. 1949 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden mezun oldu. Ardından 1 yıl PTT ve Bayındırlık Bakanlığı’nda mimar olarak görev yaptıktan sonra eğitim için Paris’e gitti. 1951-1952 yılları arasında Sorbonne Şehircilik Enstitüsü’nde lisansüstü eğitimini bitirdi. Türkiye’ye döndükten sonra 1954’te Ankara’da kendi mimarlık atölyesini kurdu. 1964-1968 yılları arasında Ankara Mimarlar Odası şube başkanlığı ve Mimarlar Odası genel sekreterliği yaptı.

Vedat Dalokay, 1973 yerel seçimlerinde Ankaralı seçmenlerin yüzde 62’sinin oyunu alarak CHP’den belediye başkanı oldu. Bu görevi 1977 yılına kadar (bir dönem) sürdürdü. Ankara ulaşımını kavşaklar yoluyla düzenlemesi nedeniyle kendisine ‘Göbekçi Dalokay’ diye isim takıldı. Sıhhiye’deki ‘Hitit Güneşi Anıtı’ ve ‘Lozan Meydanı’ Dalokay’ın başkanlık döneminde yapıldı. Hitit Güneşi, Ankara için gerçek bir sembol olmakla kalmadı kenti evrensel kültürle bir kez daha birleştirdi.

Renkli bir kişiliği olan Dalokay’ın Ankara’ya en büyük katkılarından birisi yaptığı parklardır. Altınpark, Abdi İpekçi, Kuğulu ve Seğmenler parkları onun başkanlığı döneminde yapıldı. Belediye başkanlığını 1977 yılında yüzde 52 oyla seçilen Ali Dinçer’e bıraktı. Siyaset ve yönetimde tekrar etkin bir görev almadı.

Hayatı başarılarla dolu bir mimar

Dalokay, bir çok proje yarışmasında ödüller almış bir mimar. Katıldığı çeşitli uluslararası proje yarışmalarında birincilik kazandı.

Birincilik aldığı projelerden bazıları şunlardır: İslamabad Kral Faysal Camii (Pakistan, 1970), Pakistan Ulusal Anıtı (1977), Cidde İslam Kalkınma Bankası Genel Merkezi (Suudi Arabistan, 1980), Başbakanlık Kompleksi (Pakistan, 1984), İstanbul Taksim Alanı (1987).

Ankara Kocatepe Camii için yaptığı projenin gerçekleştirilmesi ise mümkün olmadı. Bu yapının temelleri dahi atılmışken, geleneksel cami imgesine ters düştüğünü iddia edenlerin baskısıyla uygulanmadı; yapı değiştirilerek Osmanlı camisi özelliklerini taşıyan bugünkü camii inşa edildi. Aslında Kral Faysal Camii’nin Dalokay’ın çizdiği ve Ankara’da yapamına izin verilmeyen Kocatepe Camii projesi olduğu belirtiliyor.

Ödüllü romanı da var

Dalokay edebiyatla da ilgilenmiştir. ‘Kolo’ adlı çocuk romanı ile 1980’de TDK Çocuk Yazını Ödülü’nü ve bu kitabın İngilizce çevirisiyle 1995 yılında ‘ALSC Mildred L. Batchelder Onur Ödülü’nü kazandı. Bu romanda Keban Barajı’nın suları altında kalan bir köyde yaşayan Şeko Bacı ile keçisi Kolo’nun hikâyesini anlattı. Bu kitabı Tij Yayınları’nca 2000 yılında ‘Bıza Kole’ (Boynuzsuz Keçi) adıyla Zazaca’ya çevirilmiştir.

21 Mart 1991’de Kırıkkale yakınlarında geçirdiği trafik kazasında eşi Ayça Dalokay ve oğlu Barış Dalokay ile birlikte hayatını kaybetti. Cebeci Asri Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Faysal Camii ile ilgili Yapı Dergisi’nde yer alan çizim ve inşaat fotoğrafları:

Kaynakça:

http://mimdap.org/2012/07/bir-mimar-bir-mimarlar-odasy-genel-sekreteri-bir-belediye-bathkany-vedat-dalokay/ (16.06.21)

Vedat & Hakan Dalokay’ın Birinci Seçilen Projesi, Yapı Dergisi, Sayı: 80

Naz, N. (2005). Contribution of Turkish Architects to the National Architecture of Pakistan: Vedat Dalokay. METU JFA. 22(2), 51-63.

Suzan, B. (2008). The Architect: “Vedat Dalokay” As A Social Agent. Master Thesis. Ankara: The Graduate School of Natural and Applied Sciences, Middle East Technical University.