Urduca: مکلی کا شہرِ خموشاں; Sindhi: مڪلي جو مقام), Pakistan’ın Sindh eyaletinde, Thatta şehri yakınlarında 10 kilometrekarelik bir alana yayılmış, dünyanın en büyük kabristanlarındandır. Saha, 400 yıllık bir süre boyunca inşa edilmiş yaklaşık 500.000 ila 1 milyon mezar barındırıyor. Bu kabristan, sultan hanedanına, çeşitli Sufi azizlerine ve saygın alimlere ait büyük mezar abidelerine sahiptir. 1981 yılında üç ardışık hanedanın başkenti olan ve daha sonra Delhi’nin Babür imparatorları tarafından yönetilen Thatta bu dönemde sürekli gelişti. Kentin kalıntıları ve nekropolü 14. ve 18. yüzyıllar arasındaki Sindh medeniyetinin “fevkalade bir göstergesi”dir. Böylece UNESCO Dünya Kültür Mirası Alanı olarak kaydedilmiştir.

Kabristan, Aşağı Sindh’in 17. yüzyıla kadar başkenti olan Thatta şehrine yaklaşık 6 kilometre uzaklıktaki bir plato üzerinde bulunan Makli kasabasında yer almaktadır. Güneydoğu Sindh’deki İndus Nehri Deltasının zirvesine yakın, Karaçi’nin yaklaşık 98 km doğusunda yer alır ve yaklaşık 10km2 bir alanı kaplar. Alanın en güney noktası, Orta Çağdan kalma Kallankot Kalesi kalıntılarının yaklaşık 8 km kuzeyindedir.

Sahanın ve yakındaki tepelerin, isimlerini bir hacının bölgede yaşadığı ve vecd içinde sahanın onun için Mekke olduğunu ilan ettiği bir rivayetten aldığı söylenir. Sufi aziz Şeyh Hamad Cemali’nin hacının hikayesini dinledikten sonra bölgeye “Makli” veya “Küçük Mekke” adını verdiği rivayet edilir.

Tarih

Sufi veli, şair ve bilgin Şeyh Cemali, Makli’de bir hankah veya Sufi ictima yeri kurdu ve vefatında oraya gömüldü. 14. yüzyıldan kalma Samma hükümdarı Jam Tamachi, azize saygı duyuyor ve Makli’yi bir cenaze yeri olarak kullanma geleneğini başlatarak azizin yanına gömülmeyi diledi. Site, başkentlerini Thatta yakınlarında yapmış olan Samma hanedanının yönetimi altında büyük bir cenaze yeri olarak öne çıktı. Bölgedeki mimari açıdan en önemli mezarlar, miladî 1570 ve 1640 arasındaki Babür devleti dönemine aittir. Makli Tepeleri’nin güney ucundaki Pir Patho’dan kuzeye doğru kabaca elmas şeklinde uzanır. Doğu kenarını Makli Tepeleri sırtı oluşturur. Samma mezarları kuzeyde bulunsa da, en büyük anıtlar genellikle sitenin güney ucunda bulunur. Mezarların çoğu oyma dekoratif motiflere sahiptir.

Mimari

En büyük anıtların türbe mimarisi, Müslüman, Hindu, Fars, Babür ve Gucarati etkilerini, Karaçi yakınlarındaki Çavhandi mezarlarından sonra Çavhandi stili olarak bilinen Aşağı Sindh tarzında sentezler. Çavhandi stili, taş ustaları tarafından özenle oyulmuş kumtaşı levhalarını karmaşık ve ayrıntılı tasarımlarla birleştirme usulüdür.

En eski mezarlar, küçük bir piramit şeklinde birbiri üzerine yığılmış üç ila altı taş levhası şeklindedir. Zamanla gelişen türbe mimarisi daha sonra küçük kaideleri birleştirdi. 15. yüzyıla gelindiğinde ise mezarlara süslü rozetler ve dairevi desenler dahil edilmeye başlandı. Daha sonra defnedilen bedenin biyografik bilgileriyle daha karmaşık desenler ve Arap hattı ortaya çıktı. Sonraki dönemlerden kalma daha büyük türbelerin bazılarında koridorlar ve hatta kozmolojiden ilham alınan bazı tasarımlar vardır.

16. yüzyıldan kalma piramit yapılar, Türk Turhan hanedanından kalma mezarlara özgü bir tarzda çiçek motifli sütunların kullanımına sahiptir. Mezarlığın Leilo Şeyh kısmındaki 17. yüzyıldan kalma yapılar, yakınlardaki Gucarat bölgesinin belirgin bir etkisiyle, Ceyn tapınaklarına benzeyen büyük mezarlara sahiptir. Büyük türbelerin birçoğunda Müslüman mezarlarında nadir görülen bir uygulama olan hayvan, savaşçı ve silah oyma desenleriı bulunur. Alandaki diğerler ise mezarlar bazen sadece bir kumtaşı levha veya tamamen tuğladan yapılmıştır.

Makli, Thatta’daki Tarihi Anıtlar

Makli’nin geniş nekropolü dünyanın en büyükleri arasındadır. Krallar, kraliçeler, valiler, azizler, bilginler ve filozoflar burada, bazıları sırlı çinilerle cömertçe dekore edilmiş tuğla veya taş anıtlarda gömülüdür. Taştan yapılmış seçkin anıtlar arasında, her ikisi de 1644’ten önce inşa edilmiş olan 1461-1509 yılları arasında hüküm süren Cam Nizamuddin II’nin ve Isa Han ile babası Can Baba’nın ve 1638’de ölen Divan Şurfa Han’ın mezarları vardır. Bu yapılar, çeşitli etkilerin yerel bir üslupla kaynaştırılmasıyla dikkat çeker. Bu sanat tarzları arasında diğerlerinin yanı sıra, Gucerat tarzı Hindu mimarisi ve Babür imparatorluk mimarisini yansıtır. İran ve Uzak Asya mimari çini örnekleri de Makli’ye getirilmiş ve uyarlanmıştır. Makli’de boyalı ve sırlı çini modellerinin taklidi ile belirlenen özgün bir taş dekorasyon konsepti meydana getirilmiştir. Makli nekropolündeki tarihi anıtlar, Sindh’in sosyal ve politik tarihinin anlamlı tanıklarıdır.

Sahanın sınırları içinde, Makli nekropolünde bulunan mezar ve mezarlar da dahil olmak üzere mülkün Üstün Evrensel Değerini ifade etmek için gerekli tüm unsur ve bileşenleri yer almaktadır. Bununla birlikte, bazı tarihi anıtlar ileri bir bozulma aşamasına ulaşmıştır. Mülkün bütünlüğü, yerel iklim koşullarının (depremler, sıcaklık değişimleri, tuz ve nem içeren rüzgarlar, şiddetli yağmurlar ve doğal büyüme) ve nehir yatağının kaymasının neden olduğu önemli bozulma nedeniyle tehdit altındadır. Ayrıca, işgaller ve vandalizm siteyi tehdit etmektedir ve hırsızlıktan kaynaklanan hasar ve kayıplar devasa boyutlara ulaşmıştır.

Thatta, Makli’deki tarihi anıtlar, formları ve tasarımları, malzemeleri ve içeriği, konumları ve sanatları açısından öbenzersizdir. Bununla birlikte, mülkün unsurları ileri derecede çürüme ve dağılma durumunda olduğundan, özellikle anıtların malzemeleri ve biçimleriyle ilgili olarak mülkün kendine has özelliği tehdit altındadır. Mülke yönelik tehditleri azaltmak için bilimsel önlemler alınmadığı takdirde, telafisi mümkün olmayan zararlar meydana gelecektir.

Koruma ve yönetim gereksinimleri

Thatta, Makli’deki Tarihi Anıtlar, Pakistan İslam Cumhuriyeti Parlamentosu tarafından kabul edilen 1975 Eski Eserler Yasası açısından korunan bir antik eserdir. 2010 Anayasa (18. Değişiklik) Yasası (2010 X Sayılı Yasa), Sindh Hükümetine kendi eyaletinde bulunan tüm miras alanları üzerinde tam idari ve mali yetki vermiştir. Sindh Eyalet Hükümeti Kültür Dairesi, Thatta, Makli’deki Tarihi Anıtların yönetiminden ve korunmasından sorumludur. Sitede bir küratör, arkeolojik konservatör, teknik asistan, yardımcı personel ve görevliler bulunmaktadır. Finansman, Sindh Eyalet Hükümeti’nden gelmekte olup bu fon yetersiz kabul edilmektedir. Korunması için çok daha fazla çalışma ve finansman gerekmektedir.