1. Bölüm

Lahore Kalesi (Pencapça ve Urduca شاہی قلعہ) Pakistan’ın Lahor şehrinde bulunan kaledir. Kale, surlarla çevrili Lahor şehrinin kuzey ucunda yer alır ve 20 hektardan büyük bir alana yayılır. Bazıları Ekber Şah dönemine tarihlenen 21 önemli abide içerir. Lahor Kalesi, Babürlüler İmparatorluğu’nun ihtişamının ve zenginliğinin zirvesinde 17. yüzyılda neredeyse tamamen yeniden inşa edilmiş olmasıyla dikkate değerdir.

Lahor Kalesi’nin bulunduğu yer binlerce yıldır yerleşim yeri olmasına rağmen, bölgedeki müstahkem bir yapının ilk kaydı, 11. yüzyıldan kalma bir kerpiç kale ile ilgilidir. Modern Lahor Kalesinin temelleri, kaleye hem İslami hem de Hindu motiflerinin uyumlu bir mimari tarzını kazandıran Ekber Şah’ın saltanat dönemine yani 1566’ya kadar uzanmaktadır. Şah Cihan döneminden kalma ilaveler, kakma Pers çiçek tasarımlarına sahip lüks mermer ile karakterize edilirken, kalenin büyük ve muhteşem Alemgiri Kapısı, Babürlüler Devletinin  son büyük şahı Evrengzib tarafından inşa edilmiş olup meşhur Badşahi Camiine bakmaktadır.

Babür İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra, Lahore Kalesi, Sih İmparatorluğu’nun kurucusu İmparator Rancit Singh’in ikametgahı olarak kullanılmıştır. Sihler kaleye birkaç ekleme yapmışlardır. Daha sonra, 1849 Şubat’ında Gucrat Savaşı’nda Sihlere karşı kazandıkları zaferin ardından Pencap’ı ilhak eden Doğu Hindistan Şirketinin kontrolüne geçmiştir. 1981’de, kale, “olağanüstü repertuarı” nedeniyle UNESCO Dünya Mirası Alanı olarak kaydedilmiştir. İmparatorluğun sanat ve estetikçe zirvesinde olduğu dönemden kalma Babürlüler eserlerinin en önemlilerindendir.

Kale, Alemgiri kapısı, Badşahi Camii, Roşnai Kapısı ve Rancit Singh’in Samadhi’si ile birlikte Hazuri Bağ çevresinde bir dörtgen oluşturan bir binalar grubunun parçasıdır. Minar-e-Pakistan ve İkbal Parkı, kalenin kuzey sınırına bitişiktir.

Tarih

Sitenin binlerce yıldır yerleşim gördüğü bilinmesine rağmen, Lahore Kalesi’nin kökenleri belirsizdir ve geleneksel olarak çeşitli efsanelere dayanmaktadır. Bölgedeki kaleye dair ilk tarihsel kayıt, 11. yüzyıldaki Gazneli Mahmud yönetimi zamanından kalmadır. Kale kerpiçten yapılmıştır ve 1241’de Moğolların Lahor’u işgali sırasında yıkılmıştır. 1267’de Delhi Sultanlığı’nın Türk Memlük hanedanından Sultan Balban tarafından bölgede yeni bir kale inşa edilmiştir. Yeniden inşa edilen kale 1398’de Timur’un işgalci güçleri tarafından tahrip edilmiştir, ancak 1421’de Mübarek Şah Seyyid tarafından yeniden bir kez daha inşa edilmiştir. 1430’larda kale Kabil’in Şeyh Ali’si tarafından işgal edilmiştir. Lahor kalesi, 1526’da Babürlüler şahı Babür tarafından Lahor fethedilene kadar Lodi hanedanından Peştun sultanlarının kontrolü altında kalmıştır.

Kalenin mevcut tasarımı ve yapısı, kökenlerini Babürlüler Şahı Ekber’in imparatorluğun kuzeybatı sınırını korumak için şehri bir karakol olarak işgal ettiği 1575 yılına kadar gider. Lahor’un Babürlüler toprakları ile Kabil, Multan ve Keşmir kaleleri arasındaki stratejik konumu, eski kerpiç kalenin sökülmesini ve sağlam tuğla duvarlarla tahkimatının yapılmasını gerektiriyordu. Zamanla yemyeşil bahçelerle birlikte başka yüksek duvarlı saraylar da inşa edilmştir. Önemli Ekber dönemi yapıları arasında Devlet hane-i-has-u-âm, Caroka-i-Darşan ve Ekberi Kapısı vardır. Birçok Ekber dönemi yapısı zamanla  değişmiş veya sonraki hükümdarlar tarafından değiştirilmiştir.

Şah Cihangir, Mektebhane’yi tarif ederken ilk olarak 1612’de kalede yaptığı değişikliklerden bahseder. Şah Cihangir ayrıca tonozlu yapının tavanına Avrupa’dan mülhem meleklerin yer aldığı Kala Burc köşkü’nü de ekledi. Kaleye gelen İngiliz ziyaretçilerin dikkatini kale kompleksinde bulunan Madonna ve Hz. İsa resimleriyle Şah Cihangir dönemindeki Hıristiyan ikonografisi çekmiştir. 1606’da Sih inancına göre Guru Arcan, ölmeden önce bu kalede hapsedilmiştir.

Şah Cihangir, canlı bir dizi sırlı çini, fayans mozaik ve fresk ile zarif bir şekilde dekore edilmiş 1450 fit (440 m) x 50 fit (15 m) duvar olan devasa mozaik duvarını da tarih ve sanata bahşetmiştir. Cihangir’in İstirarahgah’ının altındaki büyük kemerli panellerin köşelerinde, eski Pers mitolojisi ejderhaları veya kanatlı ejderhalar, içecek taşıyan melek figürleri ile balıkçıllar, turnalar ve diğer uçan kuşlar bulunur. Bu mozaik duvarında görüntülenen sahnelerin çoğu, Babür hükümdarlarının mahkeme hayatını, sporlarını ve eğlencelerini tasvir eder. En iyi panellerden biri, günümüzde polo olarak bilinen asli çevkan oyununu oynayan dört atlıyı gösterir. En öne çıkanlar, Babürlüler sarayının en sevilen eğlencelerinden biri olan fil dövüşleriyle ilgili olanlarıdır.

Meryem-uz-Zamani Begüm Camii, Cihangir döneminde doğu surlarının kalelerine bitişik olarak inşa edilmiştir. Cami muhtemelen Kraliyet Mahkemesi üyeleri için Cuma camii olarak hizmet ederken, Cihangir tarafından finanse edilmemesine rağmen muhtemelen onun onayıyla inşa edilmiştir. Bu caminin temeli İmparatoriçe Meryem-uz-Zamani tarafından 1611 yılında atılmış ve oğlu Cihangir’in döneminde inşaatı tamamlanmıştır.

Şah Cihan dönemi

Şah Cihan’ın kaleye ilk katkısı, taç giyme töreninin yapıldığı yıl olan 1628’de başlamış ve 1645’e kadar devam etmiştir. Şah Cihan ilk önce Divan-ı Âm’ın Fars tarzında 40 sütunlu bir halka açık seyirci salonu yani çehil sütun tarzında inşa edilmesini emretmiştir.  Şah Burc’un inşaatı Cihangir himayesinde başlamış olsa da, Şah Cihan tasarımından memnun kalmamış ve inşaata nezaret etmesi için Asif Han’ı atamıştır. Şah Cihan’ın Şah Burc’u, ünlü Şiş Mahal ve Novlakha köşkü ile bir dörtgen oluşturur. Beyaz mermerden Moti (inci) Mescidi de Şah Cihan döneminden kalmadır.

Aurangzeb dönemi

İmparator Aurangzeb, yarı dairesel kuleleri ve kubbeli köşkleriyle bir zamanlar Pakistan para biriminde de kullanılan Lahor’un meşhur sembolü olan Alemgiri Kapısı’nı inşa etmiştir.

Sih dönemi

Babürlüler, kaleyi Durraniler tarafından geri alınmadan önce Maratha kuvvetlerine kısa bir süreliğine kaybeden Afgan Durranis’e kaptırdı. Kale daha sonra, 1767’den 1799’a kadar Lahor’u yöneten Pencap’taki 12 Sih Misl’den biri olan Bhangi Misl tarafından ele geçirilmiştir.

Rancit Singh dönemi

Kale, Lahor’u 1799’da Bhangi Misl’den alan Rancit Singh’in ordusuna düşmüştür. Kaleyi işgalleri sırasında, Sihler kaleye birçok ekleme yaptılar ve kendi kullanımlarına uygun olarak bölümlerini yeniden düzenlediler. Ünlü Huzuri Bağ bahçesi ve merkezi beradari, Sih yönetimi sırasında Maharaca’nın Koh-i-Nûr elmasını ele geçirmesini kutlamak için inşa edilmiştir. Rancit Singh, kalenin Yaz Sarayını kendi ikametgahı olarak kullanmıştır, Moti mescidi, Moti mandir adında bir Gurdwara olarak yeniden tasarlanmış ve daha sonra ise kraliyet hazine odası olarak kullanılmıştır. Athdara (Sekiz kapılı) köşk gibi Sehdari (Üç kapılı) köşkü de bu dönemde kaleye eklenmiştir. Kalenin Naag Tapınağı ve Loh tapınağı da Sih yönetimi sırasında inşa edilmiştir. Mai Cindan Haveli ise kapsamlı bir şekilde değiştirilmiştir. Kharak Singh Haveli de eklenmiştir. Kalenin kuzey dış duvarı, resimli duvara paralel olarak bu dönemde inşa edilmiştir.

Kalenin Diwan-i-Aam’ı 1841’de Rancit Singh’in oğlu Şer Singh’in Çand Kaur’a karşı verdiği mücadelede kaleyi bombaladığında yıkılmıştır. Maharaca Rancit Singh’in büyük oğlu ve halefi Kharak Singh, eşi Maharani Datar Kaur’dan kalede doğmuştur. Rancit Singh’in en küçük oğlu Maharaca Dulip Singh, 1838’de kalenin Mai Cindan Haveli’sinde doğmuştur. Dulip Singh, 1847’de Sih imparatorluğunu fiilen sona erdiren Bhyroval Antlaşması’nı imzalamıştır. Kale ve şehir, 1849’da Sih İmparatorluğu’nun düşüşüne kadar Rancit Singh’in ailesinin kontrolü altında kalmıştır.

1959’da Divan-ı Am’ın önünde yapılan kazılarda Mahmud Gaznevi’ye ait MS 1025 tarihli bir altın sikke keşfedilmiştir. Madeni para, zeminden 25 fit (7,6 m) derinlikte ortaya çıkarılmıştır. Kültürel katmanlar, kalede fetihten önce de meskun olduğunu gösteren 15 fit (4.6 m) derinliğe kadar görülmüştür. Kale iki bölüme ayrılmıştır: Birincisi, ana girişlerle iyi bağlantılı olan ve kraliyet mensupları için bahçeler ve Divan-i-Has’ı da içeren idari bölüm. İkincisi, kuzeyde avlularla bölünen ve bir fil kapısından erişilebilen özel ve korunaklı konut bölümü. Ayrıca Şiş Mahal, geniş yatak odaları ve küçük bahçeleri de içerir. Dış duvarlar mavi Fars usulü Kâşi çinileri ile dekore edilmiştir. Orijinal giriş Meryem-uz Zamani Camii’ne bakar ve daha büyük olan Alemgiri kapısı, görkemli Badşahi camisinden Huzuri Bağ’a açılır. Zoomorfik kornişlerde Hindu mimarisinin etkisi görülür.